İngiltere'den Macau'ya

1980'lerin ortasına doğruydu. Yıllar boyu kardeşimle bana göz kulak olan, adeta aileden biri haline gelen teyzemizin oğlu, yurtdışından -belki de askerliğini yaptığı Kıbrıs'tan- bir yerden gelmiş, ikimize birer tane Matchbox getirmişti.

Benim payıma düşen MB7 IMSA Mazda mükemmel bir modeldi. Rengi, üzerindeki baskısıyla her çocuğun hoşuna gidebilecek bir yarış arabasıydı. Boyasının dökülmesi sebebiyle zaman içinde maket boyalarım sayesinde bir kaç defa boyanarak yeniden oynanmıştı.



Bu modelde çocuk ilgimi çeken bir şey daha vardı. Matchbox modellerinin tabanında her zaman yazan "Lesney" ve "Made in England" yazıları bunda yoktu. Şaşırdım. Başka modelleri elime alıp inceledim. En sevdiğim otobüsüme baktım. MB65 Airport Coach'un altında da o acayip yerin ismi vardı: "Made in Macau"



Ne olmuştu? Neresiydi bu Macau? Okunuşu itibarı ile ilkokul coğrafya bilgime dayanarak Çin'e yakın bir yer olduğunu düşündüysem de etrafımda sorduğum pek çok kişinin Macau'dan haberi yoktu. O zaman Gugıl Efendi de hayatımıza girmemişti. Bilemedik, sonradan öğrendik.

Stuttgart'taki yeni Mercedes-Benz Müzesi'ne giden oldu mu? Müzenin tepesinden başlayarak aşağı inen rampaların duvarlarında otomobilin tarihsel gelişimi, endüstri ve dünya siyasi gelişimine bağlı olarak anlatılmaktadır. Bu anlatımda ne Mercedes ne de başka bir firma öne çıkartılmış değildir, bir parça Alman endüstri tarihi öne çıkmaktadır.

Lesney Firması'nın tarihçesine baktığımızda da dünyadaki siyasi ve endüstriyel gelişmeleri tıpkı diğer müzede izlediğim gibi takip edebiliyoruz.

1953 yılında Matchbox'ları üretmeye başlayan Lesney, savaş sonrası toparlanan Avrupa ve İngiliz endüstrisinin başarılı bir örneği olmuş. Savaş sonrası Avrupa'sındaki her ülkede olduğu gibi Lesney'de de üretim bandında hep kadınlar çalışmış. Ülke ekonomisi düzeldikçe talep ve üretim artmış, 1960 sonrasında dünya pazarlarına açılmışlar. 1966'ya gelindiğinde Lesney üretiminin çoğunu Amerika'ya ihraç eden dünyanın bir numaralı oyuncak firması haline gelmiş.

1969 yılında Amerika'nın oyuncak devi Mattel'in ürettiği Hot Wheels marka arabalar yüzünden Lesney başlıca pazarı olan Amerika'da büyük satış kaybına uğrar. 1953-69 arası üretilen başlıca seri olan 1-75 serisi, Bricoleur'ün de söylediği üzere Regular Wheels olarak adlandırılır. Bu modellerdeki akslar kalın olduğu için tekerlekler rahat dönmemektedir. Mecburen Lesney de hemen ince akslı tekerleklere geçiş yapar.



Amerika'da düşen satışların arkasından 1970'lerin ekonomik sıkıntıları başlar. 1973'deki petrol krizi esnasında Matchbox'ın baş tasarımcısı-ortağı Odell emekli olur, sıkıntılar yüzünden Odell'in gözbebeği Models Of Yesteryear üretimi iki yıl boyunca durur. Hot Wheels'in renkli, sıradışı tasarımlara sahip modelleri ile rekabet edebilmek için belki de hiç bir zaman varolmayan sıradışı Superfast modelleri üretilir. Görüşümüze göre başarısızlığın sebebi belki de 1973-1979 arasındaki bu altı yılda Odell'in işin başında olmayışıdır.

1966'da 6000 olan çalışan sayısı 1980'lere gelindiğinde 3000'e düşmüştür. 80'lerin başında İngiltere'deki mali kriz Lesney'i de etkilemeye başlamıştır.

Bu defa mali krizin sebebi başkadır. Avrupa'da gittikçe yükselen işçilik fiyatları, gemilerin hızlanması ve üretimin ucuz olması sebebiyle sanayi üretimi hızla uzakdoğuya kaymaktadır. Televizyonun ve çocuk programlarının yaygınlaşması da oyuncak endüstrisinin başına dert olan bir başka sektördür.

Şirketin mali şefi Leslie Smith, Odell'in yardımını ister, Odell 1980'de işin başına döner. 1980-83 arasında üretilen mükemmel Superfast modellerinin gerisinde Odell'in işe geri dönmesi mi yatmaktadır, bilemiyoruz... Smith, 1981 yılında uzakdoğulu bir yatırımcı olan David Yeh ile üretimi uzakdoğuya kaydırmak için temasa geçer. Ancak bu gerçekleşemeden İngiltere'nin üç oyuncak devi Meccano(Dinky), Mettoy(Corgi) ve Lesney(Matchbox) birer yıl ara ile iflas ederler.

1982 yılında Matchbox ismini satın alan David Yeh, firmanın adını Matchbox International LTD. olarak değiştirir. Makinaların tamamı sökülerek, üretim bir Portekiz sömürgesi olan Çin'in güneyindeki Macau'ya kaydırılır. Macau, Çin sınırları içinde Hong Kong gibi özel statüye sahip ikinci bir eyalettir.

Matchbox INTL. birkaç yıl boyunca mevcut kalıpları kullanmaya devam eder. Üretim Tayland ve Çin'e kaydırılmadan önce Macau'da üretilen modellerin tamamına yakını "eski güzel günler"den az da olsa esintiler taşımaktadır.